PUZZELEN IN DE ZORG MET EN RONDOM MENSEN MET DEMENTIE
In een eerdere blog over de GVP-opleiding, schreef ik dat het belangrijk is om jezelf te kennen als verzorgende. Maar nog belangrijker is dat je de bewoners kent waar je de zorg voor draagt.
Vanaf het moment dat een mens word geboren tot aan het moment van sterven, is hij bezig met het vervullen van “psychologische levenstaken”. Hier kiest een mens niet voor, die omstandigheden dringen zich aan hem op en of hij wil of niet, hij moet erdoorheen.
Een pasgeboren kind heeft de taak zich veilig te voelen, buiten de moederschoot, een puber moet op zoek naar zijn identiteit, de ouder wordende mens moet op zoek naar mogelijkheden om kennis en ervaring door te geven aan de jongere generatie en de (zeer) oude mens heeft wijsheid en moed nodig om afscheid te nemen.
Deze levenstaken kunnen heel hardnekkig zijn, je kunt (bewust) denken dat je een levenstaak hebt afgerond. Maar dan gebeurt er iets waardoor je weer overnieuw moet beginnen. Denk aan een scheiding, problemen met kinderen, arbeidsongeschikt enz. sommige levenstaken kunnen voltooid zijn en voltooid blijven, maar ze kunnen zich ook weer opnieuw melden.
De mens sluit een levenstaak negatief of positief af, volgens Erikson. Een negatief afgeronde taak kan zich later alsnog weer melden.
Bijv. een mens kan door opvoeding heel bang, onzeker zijn en zich snel schuldig voelen. Diep van binnen blijft deze een hang naar vreugdevolle vrijheid houden. Vroeg of laat kan dit dan in (overdrijvende) vorm naar buiten komen, waardoor iemand zich heel anders gedraagt dan men van hem gewend was.
Wanneer mensen dementie hebben kunnen levenstaken opnieuw om innerlijke arbeid vragen. De aanleiding kan een opname in verpleeghuis zijn, verlies van partner, gezondheid of een vroeger negatief doorlopen levenstaak die nog steeds positief wil worden afgerond. Of er levenstaken manifesteren en welke, dat blijft een verassing. Bij de één is er geen sprake van, maar bij de andere heel duidelijk.
Bij dementie kunnen onvoltooide levenstaken zich melden in gedrag dat anderen voor raadsels stelt of als onbegrepen gedrag beleven.
Het kan heel latent aanwezig zijn maar ook als iemands “schaduwkant” opeens tevoorschijn komen.
Een paar voorbeelden om bovenstaande wat te verduidelijken:
• Een mevrouw die haar leven lang vriendelijk en belangstellend is geweest voor iedereen, is nu zeer onaardig en verwijt haar familie van alles.
Ze heeft niet geleerd om haar eigen identiteit te handhaven, ze heeft zichzelf teveel opgeofferd en weggecijferd. Nu wil ze alsnog leren voor zichzelf op te komen. De familie vraagt zich verbijsterd af waar hun lieve tante is gebleven. Mevrouw wil echter alleen maar horen dat zij ook mee telt!
• Een meneer is voortdurend ‘dwars’, smeert jam op het tafellaken, scheld, vloekt en klaagt over slechte behandeling. Uit zijn levensgeschiedenis blijkt dat hij zijn hele leven “de brave zoon” is geweest. Eerst in het gezin waar hij geboren is en later in zijn werk. Altijd op tijd, nooit ziek, zijn hele leven bestond uit nauwgezetheid. Zijn huwelijk was ongelukkig en zijn zoon stelt hem teleur. Nu is hij oud en alsnog naar zijn eigen identiteit opzoek. Hij zet zich af tegen alles en iedereen.
Vooral het observeren van iemand gedrag in combinatie met het “lezen” van zijn levensgeschiedenis kan soms een ingang geven tot meer begrip.
Het vinden van een onvoltooide of zich opnieuw aandienende levenstaak is niet eenvoudig. Het vergt inzicht in de eigen psychologische crisis en veel luisteren naar wat mensen in het algemeen en de ouderen in het bijzonder over zichzelf vertellen.
Het is een puzzel, die als hij word opgelost, een bijdrage kan leveren aan een adequate benadering van iemand met dementie.
Naar die passende puzzelstukjes ben ik op zoek wanneer ik zorg voor mensen met dementie!
Wat een geluk dat ik dol ben op puzzelen!