AFASIE
Naast geheugen problemen kan er bij dementie afasie optreden. Afasie betekend a=niet, fasie=spreken. Er wordt ook wel gezegd, mensen met dementie worden minder talig. Ze krijgen moeite met praten, ze lijken steeds minder woorden tot hun beschikking te hebben en ze begrijpen taal steeds minder. Ze gaan praten in korte zinnen en vreemde zin constructies. Het wordt voor hen steeds moeilijker om dingen onder woorden te brengen of te begrijpen wat anderen zeggen.
Afasie wordt veroorzaakt door een hersenbeschadiging, een storing in de bloedvoorziening. Afasie kan bij verschillende vormen van dementie optreden maar komt het vaakst voor bij vasculaire dementie.
Er zijn verschillende vormen van afasie, waar het bij de ene vorm gaat over het begrijpen van gesproken taal, gaat het bij een andere vorm meer over grammatica en produceren van taal. Er zijn twee gebieden in de hersenen die verantwoordelijk zijn voor het produceren en begrijpen van taal. De uitingsvorm van afasie is afhankelijk van welk van die gebieden aangetast is.
Het hersengebied met de naam ‘Broca’ is verantwoordelijk voor het produceren van taal en grammatica. Wanneer dit gebied beschadigd is, kan het zijn dat het taalbegrip nog intact is, maar dat er een sterk verminderd of onvermogen is om taal te spreken. Niet alleen het onvermogen van spreken van taal, maar ook om zich uit te drukken door te schrijven lukt niet meer of zelfs met het gebruik van lichaamstaal/gebaren kunnen ze niet. Deze vorm van afasie wordt ook wel motorische of expressieve afasie genoemd. Mensen die deze vorm van afasie hebben spreken weinig en langzaam. Ook is hun spreken niet vloeiend. Er word gebruik gemaakt van korte zinnen, en ze moeten lang zoeken naar woorden, gebruiken dan ook vaak nog een verkeerd woord en het kost moeite om op gang te komen met praten. Meestal hebben ze in de gaten dat ze een probleem hebben met taal, hebben ze door dat ze moeite hebben zich uit te drukken en verkeerde woorden uit hun mond komen. Dit kan logischerwijs frustratie, verdriet en boosheid veroorzaken. Deze vorm wordt ook wel Primair Progressieve Afasie genoemd en wordt genoemd in het ‘rijtje’ van verschillende vormen van dementie.
Het andere hersengebied heeft de naam ‘Wernicke’ en dat gebied is juist verantwoordelijk voor het begrijpen van taal. Wanneer in dit gebied schade ontstaat krijgen mensen met deze afasie grote moeite om te begrijpen wat er tegen hun gezegd wordt. Ze praten vaak wel vloeiend ze hebben de neiging veel en in hoog tempo te praten, maken lange zinnen maar er is meestal geen enkele logica in hun taalgebruik. Ze vervormen woorden of vervangen ze met niet-bestaande woorden. Doordat ze taal niet meer begrijpen hebben ze zelf niet in de gaten dat ze verkeerde woorden gebruiken. Ze horen wel wat er gezegd wordt, of wat ze zelf zeggen, maar de woorden hebben geen betekenis meer. Deze vorm van afasie wordt ook wel sensorische of receptieve afasie genoemd.
Vaak komen sensorische en motorische afasie in combinatie voor, dan wordt het gemengde afasie genoemd.
APRAXIE
Onder apraxie verstaan we het langzamerhand ontstaan van een onvermogen om allerlei handelingen goed uit te voeren. Zo lukt het dan niet meer om allerlei heel gewone alledaagse handelingen bij het verzorgen van zichzelf uit te voeren. Bij een heleboel handelingen die we normaal zonder er bij na te denken uitvoeren, hebben we van jongs af aan een bepaalde volgorde geleerd.
Je trekt bijvoorbeeld bij het aankleden, eerst ondergoed aan en dan pas de bovenkleding.
Bij mensen met dementie verdwijnt dit vermogen om handelingen “op volgorde’ uit te voeren en kan het voorkomen dat ze een hemd over een trui aan trekken of twee broeken over elkaar heen.
Maar ook koffie zetten bijvoorbeeld kunnen ze niet meer, ze zetten bijvoorbeeld eerst het apparaat aan en daarna pas water erin, of ze doen water in het filterzakje en schepjes koffie in het waterreservoir. In het begin kan het dan helpen alles op een vaste volgorde klaar te leggen maar als de dementie vordert lukt ook dat niet meer.
AGNOSIE
Agnosie is het verlies van het vermogen om personen, voorwerpen, geluiden, geur enz. te herkennen, terwijl de zintuiglijke waarneming grotendeels wel intact is.
De meest voorkomende vormen zijn visuele en auditieve agnosie, maar de aandoening kan ook bij de andere zintuigen voorkomen. Iemand kan bijvoorbeeld een rinkelende telefoon horen, maar het signaal niet als verzoek tot communicatie herkennen. Aan de andere kant kan hij wel reageren op een telefoonsignaal, maar de telefoon niet herkennen als het toestel dat hij daarvoor moet gebruiken.
Als iemand bijvoorbeeld een kop hete thee krijgt aangeboden en deze niet als heet herkent, kan hij zich pijn doen of brandwonden oplopen. Een bewoner liep in de keuken en stak onverwacht haar vingers in een pruttelende pan met hete saus, ze herkende de warmte, de pan en het geborrel wat bij een heet gerecht hoort niet. "Auw! dat is koud" riep ze verschrikt uit! Naast agnosie had ze ook afasie waardoor ze ook nog eens het verkeerde woord gebruikte.
© Mariët de Landmeter